Alggmeervuõiggâdvuõđ

Säʹmmlai vuõiggâdvuõđ alggmeeran liâ staanuum vuâđđlääʹjj 17 § 3 momeeʹntest: “Säʹmmlain alggmeeran di romaanin da jeeʹres jooukin lij vuõiggâdvuõtt juäʹtǩǩed ooudâs da viikkâd ooudâs jiijjâs ǩiõlâs da kulttuuʹres. Säʹmmlai vuõiggâdvuõđâst ââʹnned sääʹmǩiõl veʹrǧǧneeʹǩǩest šiõtteet lääʹjjin.”

Tän vuâđđlääʹjjest meäʹrtõllum vuõiggâdvuõđ šiõtteet tääʹrǩben oʹdinakai spesiaal-lääʹjjin, mâʹta ouddm. sääʹmteǧǧlääʹjjin da sääʹm ǩiõll-lääʹjjin.

  • Sääʹm ǩiõll-lääʹǩǩ šiõttad tääʹrǩben säʹmmlai ǩiõlʼlaž vuõiggâdvuõđid. Looǥǥ lââʹzz.
  • Säʹmmlaž kulttuur juurdčet vuâđđlääʹjj ouddtueji mieʹldd vaiddsânji. Vuõiggâdvuõtt juäʹtǩǩed ooudâs da viikkâd ooudâs kulttuur lij jurddum vaiddsubun staanâd säʹmmlai kulttuurmaalid. Tiʹnt-a šeâttmõõžž staanâd säʹmmlai kulttuurmaʹlle kuulli säʹmmlai äʹrbbvuõđla jieʹllemvueʹjj, mâʹta puäʒʒhoiʹddjummuš, kueʹllšeellmõš da mieʹcstummuš.

 

Vueʹjjest säʹmmlai vuõiggâdvuõđin jiijjâs kulttuuʹre lij räʹjjtõllum ouddm. kueʹllšeellmõõžž diõtt. Ooudâs tuej vueʹlnn åårrai vuõiggâdvuõttproseezzâst säʹmmla kueʹllšiiʹlli ǩeâlddõʹtte jääʹǩǩteʹmen kueʹllšeeʹllemlääʹjj, sij miõlâst tõt leäi kueʹllšiiʹllʼji vuâđđlääʹjj vuâsttsaž da ǩieʹldi seeʹst vuõiggâdvuõđ jiijjâs kulttuuʹre. Looǥǥ lââʹzz.

ʹmmlai alggmeervuõiggâdvuõđ vueʹjjest?

→ vueʹjjest säʹmmlai vuõiggâdvuõđ äʹrbbvuõđlaž jiellemvueʹjjid ij leäkku tääʹrǩeld šiõttuum spesiaal-lääʹjjšeâttmõõžžâst. Ouddm. puäʒʒhoiʹddjemlääʹjjest sääʹmvuuʹd kuâskk koid-ne ouddm. šeellji äiddeem kuõskki šiõtlmid, leša säʹmmla puäʒʒhoiʹddjummuž ij leäkku meäʹrtõllum lääʹjjest jeeʹrab. Lääʹddjânnam sääʹmpaalǥâskååʹdd alttee muäʹdd eeʹǩǩ mââiårra jiijjâs õhttõõzzâs vuåppmõššân säʹmmla puäʒʒhoiʹddjummuž ouddõõzzid.

 

Lääʹddjânnam lij čõnnõõttâm määŋgaid alggmeerai vuõiggâdvuõđid kuõskki meeraikõskksaid suåppmõõžžid, mâʹta ouddm. ÕM alggmeerčõõđtõõzz čõõđtummša da ÕM rooddpâiʹlǩiõččmõš-suåppmõʹšše. Säʹmmlai tuõttvueʹǩǩšõs suõjj šâdd meeraikõskksai suåppmõõžži da meersa lääʹjjšeâttmõõžž staanum vuõiggâdvuõđin. Sääʹmteʹǧǧ raportâstt ministeriaid da vuõiʹǧǧest ooumažvuõiggâdvuõđid vuåppi orgaanid säʹmmlai vuõiggâdvuõđin da meeraikõskksai suåppmõõžži tiuʹddepiijjmõõžžâst. Ceâlklmin Sääʹmteʹǧǧ čuäʹjat meersa lääʹjjšeâttmõõžž ooudâsviikkmõõžž meeraikõskksai õõlǥtõzzi da ooumažvuõiggâdvuõđid vuåppi orgaani siâzztõõzzi meâldlânji. Sääʹmteʹǧǧ še vuässââtt ooumažvuõiggâdvuõđid ǩiõttʼtõõli  meeraikõskksai suåppmõõžži raajjmõʹšše. Looǥǥ lââʹzz Lääʹddjânnam čõõni meeraikõskksain suåppmõõžžin sääʹmtiiʹǧǧi seeidain: https://www.samediggi.fi/kansainvaliset-sopimukset/

 

→ Mäʹhtt meeraikõskksai suåpmõõžži jääʹǩǩtummuž vueʹjjest vuåppât? 

Ooumažvuõiggâdvuõttsuåppmõõžži tiuʹddepiijjmõõžž vueʹppe meeraikõskksa äʹšštobddiorgaan. Lääʹddjânnam âlgg raportâʹstted orgaanid mieʹrrkõõskin suåppmõõžž tiuʹddepiijjmõõžžâst Lääʹddjânnmest da tõʹst, mäʹhtt tõt lij välddam lokku meeraikõskksai suåppmõõžži tiuʹddepiijjmõõžž vuåppi orgaani siâzztõõzzid. Mieʹrräiggsažraportâsttmõõžžâst vaʹsttad Lääʹddjânnmest ålggaaʹššiministeria, kååʹtt kooll jeeʹres ministeriaid, veʹrǧǧniiʹǩǩid, sääʹmtiiʹǧǧid da meerlažorganisaatioid rapoort raajjmõõžž diõtt. Suåppmõõžži tiuʹddepiijjmõõžž vuåppi orgaan vueiʹtte še kueʹssjed Lääʹddjânnmest da kuullâd jeeʹres čõõnâsjooukid raporteez diõtt. Valdiai mieʹrräiggsažrapoorti lââʹssen orgaan vuâsttaväʹldde alggmeerain da meerlažorganisaatioin ceâlklmid da vuäinlmõõžžid suåppmõõžži tiuʹddepiijjmõõžžâst.

→ Koozz vuäitam väʹldded õhttvuõđ, jõs ouddmiârkkân ǩiõlʼlaž vuõiggâdvuõttân jiâ pääiklažtääʹzzest muu miõlâst tiõuddu?

Valdiasåbbar vuõiggâdvuõttkansler da parlameeʹnt vuõiggâdvuõttäʹššooumaž vueʹppe veʹrǧǧniiʹǩǩi tuåimmjummuž lääʹjjmeâldlažvuõđ da nääiʹt ååreen še ouddm. säʹmmlai ǩiõlʼlaž vuõiggâdvuõđi teâuddjummuž veʹrǧǧniiʹǩǩi tuåimmjummšest. Juõʹǩǩǩaž veʹrǧǧneǩ vuäpp sääʹm ǩiõll-lääʹjj jääʹǩǩtummuž jiijjâs tuåimmjummšest. Ǩiõlʼlai vuõiggâdvuõđi seäʹdnnjummšest vuäitt leeʹd õhttvuõđâst še vuʹvddvaaldâšmkonttrid, kooi vuåppâmvõudda koʹlle ouddm. kooʹddi (sote) sotikääzzkõõzz da mättʼtõs.

Õõutverddsažvuõttväʹlddneǩ vuäitt uʹvdded vuäʹppõõzzid da vuâkkõõzzid čårstemkađđi  čiõlggummšest. Ǩiõʹlle vuâđđõõvvi cårstummuž veʹrǧǧneeʹǩǩ åʹrnn vuâmmšam vuäitt piijjâd še õõut-tääʹssʼsažvuõtt – da tääʹss-ärvvluʹvddkååʹdd ǩiõttʼtõõllâmnalla.

 

Sääʹmteʹǧǧ veekk čõõđ säʹmmlai kulttuurjiõččvaaldâšm vueʹjjest

Vueʹjjest säʹmmlai kulttuurjiõččvaaldâšm sääʹmvuuʹdest veekk čõõđ sääʹmteʹǧǧ. Õhtt nääʹll vaikkted aaʹššid lij ooʒʒõõttâd sääʹmteeʹǧǧ jiõnstemloǥstõʹǩǩe da jiõnsted sääʹmteʹǧǧvaalin leʹbe ǩiččlõõttâd jiõčč vuäzzliʹžžen sääʹmteʹǧǧvaalid. Di še sääʹmteeʹǧǧ vuâllsažvuõđâst toiʹmmjeei luʹvddkooʹddid vaalšet vuäzzlaid, kook liâ älšmam vaikkted ouddm. sääʹmǩiõllsa mättmateriaal puuʹtʼtummša mättmateriaal- da škoouʹlʼjõsluʹvddkååʹddest leʹbe sääʹmjieʹllemvueʹjji statuʹsse jieʹllemvueʹǩǩ- da vuõiggâdvuõttluʹvddkååʹddest.

Puõʹtte-a kõõččmõõžž miõʹlle?


Teeʹmest lââʹzz