Staani sââʹj vuäʹpstõs

Nuõrisuåvtõõzz staani sââʹj vuäʹpstõs lij jeärraz mieʹldd škoouli, organisaatioi, tuâjjpaaiʹǩi da šõddmõõžži ââʹnnem diõtt da tõin raajât tääʹssärvvsaž tuåimmjummuž. Pukid staani da mooddai sââʹj raajjmõš lij vääžnai še sääʹmõhtsažkååʹdd seʹst.

Õhttsaž vuâkkõõzzin huõlât puki vuässõõtti fyyslaž da psyykklaž kuõskteʹmesvuõđâst, vueiʹttemvuõđâst vuässõõttâd jeeʹres tuåimid da raajjâd staani õhttvuõđid. Tuåimmjummšest ij õõlǥ priimmâd čårstummuž, heâmmummuž leʹbe jeeʹres ääʹššteʹmes tuejjummuš da/leʹbe jälstõõttmõõžž ni mõõn hääʹmest.

  1. Ciʹstte jeärrsi fyyslaž da psyykklaž sââʹj da õõlǥât tõn taarb mieʹldd še jiõccsad. Jeäʹl kuõsk jeärrsid lååʹvtää.
  2. Jeäʹl suäʹrd jeärrsid (rasismm, seksismm, homofobia, transfobia, cis-seksismm, ableismm).
  3. Jeäʹl aaibâž (jeärrsi sooǥǥbeäʹl, tuâǥǥõõzz, seksuaalʼlažvuõđ, paarrõhttvuõđ hääm, tuåimmjemoodd, vääʹrkõsvuõđ, meersažvuõđ, kulttuur, ǩiõl, ååskldõõǥǥ, äärvaid leʹbe tiõrvâsvuõđ sââʹj).
  4. Raʹdde sââʹj cõõǥtemvuõđâst. Cõggnemvuõđ vuäitt leeʹd ouddmiârkkân vââʹǩǩ, miõltiõrvâsvuõđ heämmõõzz leʹbe ååum jieʹnnǩiõll.
  5. Jeäʹl okknââʹtt jeärraz, ärvstõõl jeärrsid leʹbe maainast jeärrsin uʹcc jooukâst (jaškkummuž).
  6. Ââʹn hieʹlǩeld fiʹttjemnalla åårrai ǩiõl, kååʹtt ij räʹtǩǩed saǥstõõllmõõžž åålǥbeälla. Ââʹn saǥstõõllmõõžž raajjʼjen. Saǥstõõllmõõžžâst lij vuõiggâdvuõtt seuʹrrjed jõskksânji.
  7. Raauk lååʹv pukin, jõs sniimak leʹbe juâǥǥak snimldõõǥǥid sosiaalʼlaž mediaaʹje.
  8. Ääʹrjes teemaid, mâʹte traumaid, čårstummuž da rasiism vuäitt leeʹd vääžnai ǩiõttʼtõõllâd uuʹccab jooukin (kattum sââʹj)
  9. Poouʹt ouʹdde tuʹnne tillʼlõvvum leʹbe tuu hoʹhssjam heâmmeei ǩiõllâânnmõš leʹbe tuåimmjummuš da vääʹn âsttjemvuõđâst. Šuurab šõddmõõžžid siâzztõõlât riâššâmnalla heâmmeemõhttvuõttååum(id).
  10. Kässjõõđ heâmmeei ǩiõllâânnmõʹšše leʹbe tuåimmjummša. Vääʹld lokku še tuʹnne uvddum maacctõs da põõrǥ tuåimmad nuʹtt, što vääldak maacctõõzz lokku tuåimmjummšastad.

Sääʹmõhttsažkååʹddin lie jiiʹjjesnallšemvuõđ, kook lie šiõǥǥ väʹldded lokku staani sââʹj raajeeʹl.

  1. Ciʹstte säʹmmlai jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõđ (ÕM alggmeerai čõõđtõs 4 artikla) da vuõiggâdvuõđ ââʹnned âʹlnn da viikkâd ooudâs jiiʹjjes ǩiõl da kulttuur (Lääʹddjânnam vuâđđlääʹǩǩ 9§).
  2. Vääʹld tuåimmjummšest lokku säʹmmlai ǩiõlʼlaž vuõiggâdvuõđ da sääʹmǩiõll-lääʹǩǩ
  3. Vääʹld lokku kulttuursensitiivlažvuõđ da puõlvvõõǥǥid pââiteei traumaid.
  4. Aaic tuu õnnum ǩiõl säʹmmlažvuõđâst leʹbe säʹmmlain mainsteeʹl. Säʹmmla lie jieʹlli meer.
  5. Ciʹstte säʹmmlaž tuåimmjummuž äärvaid, koid lie:
  • sääʹmm identiteʹtt
  • sääʹmǩiõli jieʹllemviõkksažvuõtt
  • sääʹmm kulttuur da kulttuurpreeddan
  • ärbbvuõđla jieʹllemvueʹjji jieʹllemviõkksažvuõtt
  • sääʹmm luâttõhttvuõtt
  • sääʹmm kulttuurkueʹstelm
  • säʹmmlai ǩeâllʼjeei ouddnummuž da biolooglaž määŋghämmsažvuõđ staanummuš
  • säʹmmlaž tääʹssärvv da õõut-tääʹssʼsažvuõtt
  • õhttsallâšvuõtt da vuässadvuõtt
  • säʹmmlai ärbbvuõđlaž teâđ ooudâsjuäʹtǩǩummuš

 

Jõs tueʹjjääk veäʹr vuâkkõõzzi vuâstta, ij tõt hääiʹt ni mâiʹd. Tuåim pueʹtti vuâra pueʹrben!