Čääʹccvuâđđsaž liiuǥâsvuõiddi uuʹccad leeʹšǩi kâʹrddmest šõõddi, vueiʹtlvaž toovâr. Tõt âʹte suõjjad njeuʹllõsnjeeuʹdid da tuõʹllai kondoom pueʹrben čâvvsen. Liiuǥâsvuõiddi še lââʹzzat seeʹksest naaudsummuž da tõn vuäitt ââʹnned puknallšem seeʹksest. Samai vääžnai tõn lij ââʹnned anaalseeʹksest. Čääʹccvuâđđsaž liiuǥâsvuõiddi vuäitt huõlǩâni ââʹnned kondoomi da seʹkssneävvivuiʹm.

Seʹksskõõv pâššne njäʹlmmseeʹksest še. Njäʹlmmseeʹksest vuäitak suõjjõõttâd kondoomin leʹbe njäʹlmmseʹkss-suõʹjin. Ǩieʹsskumi-paʹǩǩõõzzâst lie vuäʹppõõzz njäʹlmmseʹkss-sueʹj raajjmõʹšše kondoomâst. Jäänbõs vueʹss seʹksskõõvin jie kuõsttu åålǥbeälla ij-ǥa paaʹni põõššmõš suõjjâd seʹksskõõvin.

Jäänbõs vueʹzzin HPV-infektioin jie leäkku oudldõõzz da tõk puârrne jiõččines. HPV-šlaaʹjid lie nuʹt muädd čueʹđ, koin HPV16 da HPV18 lie vääžnʼjummuz poorrikõppviruuzz. Vuõbddčeäppat poorrikõõv lââʹssen tõk vuäiʹtte tuejjeed jm. njuõckkčoddi, cuuʹss, põttčââʹlm leʹbe njiõlõkrääus poorrikõõvid. Lääʹddjânnmest HPV tuejjääm njäʹlmm-njiõlõõǥǥ poorrikõõvi očndõõttmõš lij lâssnam mõõnni aaiʹji sõrgg kooumǩeârddsen. Tõn diõtt kondoom âânnmõš njäʹlmmseeʹks poodd leʹčči še vääžnai!

Seʹksskõppteeʹstin jeäʹleeʹn lij šiõǥǥ peäggted måkam seeʹks lij harjjtam, što teeʹstid siltteet väʹldded vuõigg paaiʹǩin. Vueʹss seʹksskõõvin lie pääikla, de pâššnem vuäitt leeʹd koǯǯpååʹccest, njiõlõõǥǥâst leʹbe põttčââʹlmest.

Hiv vuäitt pâššned suõjjtem cuʹss-njuõckkčooddõhttmest da anaalõhttmest. Seʹkss lij tääuʹjmõs hiv pâššnemnääʹll da Lääʹddjânnmest nuʹt 80 % hiv-pâššnummšin šâʹdde tõn nääʹl. Roozztõsnarkotiikki õõʹnnʼjin neeuʹli mieʹldd vuåǯǯum pâššnummšid lie tän eeʹjj tuõttâm pâi mueʹdd. Teimma Lääʹddjânnmest tueʹtte 158 hiv-pâššnummšed da siõmmna vuâlla kuälmõs dommjânnamlaž pâššnummšin lie tuõttum 15-29-âkksain.

Cõõggõõttmõõžž meädda kuâđđmõš feʹrttai pâi leeʹd õhttsaž tuʹmmstõk da tõn õõlǥči tuejjeed puki vueʹssbieʹli miâsttmin. Nuuʹbb miâsttmõštaa kondoom meädda välddmõõžžin lij vueiʹtlvaž, što jiõčč leʹbe taaurõš vuäǯǯ seʹksskõõv da možât še šõkknummuš vuäitt äʹlǧǧed. Jõs kondoom vääʹldet meädda nuʹt, što nuʹbb vueʹssbieʹll ij vueiʹt tõõzz vaikkted, aakt vueiʹtet tuʹlǩǩeed reäʹǩǩõssân, go tõt teudd reäʹǩǩõõzz tobddâm-miârkid.