SÄʹMMLAŽVUÕTT JEÄLL ŠE SAAUJÂST

Teʹkstt: Liina Kutja, Kallio lookkjiškooul

Ǥu Mira siiʹrdi Heʹlssna, gåårad leäi toobdâs juʹn ääiʹjab aaiʹjin. Måtam äʹšš kuuitâǥ ǩeuʹǩǩli. “Teäʹddji tõt, tääiʹben ij ni ǩii tuõđimes tuõđi maainâst sääʹmǩiõl.” Še heʹlssniiʹǩǩi luâttkõskkvuõtt järran jiânnai tõʹst, koozz tââʹv beäʹlnn liâ mättjam: “Kuäʹss-ne tåbddai, što juurdčam luâđast aivv jeeʹresnalla ǥu järraz tääiʹben. Di tääiʹben jiâ leäkku eeʹjjpoodd ni vooʹps. Meeʹst toʹben dååma liâ kääuʹc eeʹjjpoodd, koid mij raatkčõõttâp.” Luâtt lij vääžnai päiʹǩǩ samai toʹben dååma. Mira kovvââll pirrõõzz Heʹlssnest tuejjeem vaiggubun jiccses toobdâs aaʹšši tuejjummuž. “Tääiʹben ij ouddmiârkkân vueiʹt kueʹlšeeʹlled”, Mira tuâtt.

Säʹmmlažvuõđ meäʹrtummuš lij vaiggâd: “Ij leäkku nåkam õhtt nääʹll leeʹd säʹmmlaž.” Mira identiteeʹtt lij kuuitâǥ põõššâm ravvsen serddmõõžžâst huõlǩani, da son juurdaš šuurmõs ääiʹj aaʹššin sääʹmǩiõʹlle. Lääʹddtååʹsǩ hååidât naʹzvaanin. “Miʹjjid puätt måtmešt miõʹlle nåkam poddlaž kriisskååʹf da mainstep pâi sääʹmǩiõʹlle. Što ij leäkku jieʹtt, jiõk leäkku heʹlsslõõvvmen.”

KUÄʹSS-NE njuässad tät ÄʹŠŠTOBDDJEN ÅÅRRMÕš

Ǥu mättʼtââtt valdiatiõttjid, Mira särnn vuâstta pueʹttem äʹššvueʹjjid, koin vuâmmšõs ǩiddan säʹmmlažvuõʹtte. “Meeʹst ǩiõttʼtõõlât jiânnai uuʹccbõs jooukid. Pâi ǥu peäggtet säʹmmlaid, di tâʹl vueiʹv jåårǥle meälǥžet, što meeʹst tâma lij tääiʹben äʹšštobddi. Di kuäʹss-ne tåbddai nuʹt muʹst, što eʹpet mon čiõlǥtam täid aaʹššid miljoon di eʹpet miljoon vuâra.” Mieʹldd son kuuitâǥ tuâtt, oummu vuäitt tuõđi leeʹd vaiʹǧǧes reflektâʹstted aaʹššid, jõs lij pâi šõddâm da åårram õõut pääiʹǩest, ij-ka ni kuäʹss leäkku vuäinnam jeeʹres kulttuurid. Fiʹttjõõzz liâ kuuitâǥ käunnʼjam jiânnai Lääʹddjânnam kuuʹǩǩben. “ Ouddmiârkkân Afriikkâst määʹtǩeen leäm vuäinnam alggmeer eeʹttǩeeja, kååʹtt lij leämmaž nuʹt fiiʹliksin kuuleen, što Eurooppâst še puäʹtte vuâstta kook-ne alggmeer, kook liâ samai fiiʹliksin, što hei mon jiõm leäkku teâttam, što Eurooppâst liâ alggmeer. Jiijjâs ij toobd nuʹt ålggbeällsiʹžžen samai juõʹǩǩsââʹjest”

Mirast liâ Heʹlssnest tobddâz säʹmmla, ǩeäk liâ serddam seämma päiʹǩǩ-kååʹddest. Heʹlssnest lij tuåimmjam võl mõõnni iiʹjjin Citysäʹmmla rõ, (Citysaamelaiset ry), leša tuåimmjummuž lij juʹn loopptum. Õhttõs jäʹrjsti jeäʹrbi mieʹldd piiutâsčuäjtõõzzid sääʹmpihttsin. “Tõt lij muu fiʹttjõõzz mieʹldd juʹn-a mõõnni eeʹjj leʹbe tän eeʹjj loopptum. Mon jiõm ǩiõrggnam tõõzz ni kuäʹss vuäzzliʹžžen.”
Mira lââʹzzat kuuitâǥ šiõǥǥ miõlin mieʹldd: “Tuäiv mieʹldd vuåǯǯčeš kuuitâǥ koon-ne nuuʹbb õhttõõzz leʹbe kuuitâǥ måkam-ne tuåimmjummuž kuäʹss-ne.” Mira mieʹldd tuåimmjummuš taarbšeʹči kuuitâǥ tieʹǧǧ di ǩeän-ne aktiivlaž säʹmmla ǩieʹssed tuåimmjummuž.

NUÕRID INTIAAN ŠE LIÂ SÄʹMMLAI TOBDDSAB

Mira ǩeäčč tuâjas miârktemnallšmen Dihtosis­-projeeʹkt pääiʹǩ. “Tåbddai, što tuejjad mâiʹd-ne semipueʹr säʹmmlai õuʹdde, håʹt-i jäälast tääiʹben kuʹǩǩen. Mon leäm tuʹǩǩääm täʹst tuõđi jiânnai.” Tiõttu lij jõnn tarbb, ǥu lääʹdd mättǩeeʹrj jiâ ǩiõttʼtõõl säʹmmlaid âlddsin ni vooʹps. Intiaanin tieʹđet tääiʹben jeänab ǥu jiijjâs alggmeerast. “Hääʹsǩ mõõnnâd mainsted nuõrid siõmmna mij aaʹššin, ǥu tõk jiâ täujja tieʹđ ni mâiʹd.” Mii škooulkueʹssreeisaid šâdd, uʹčteeʹlin vueiʹtte leeʹd aalǥâst spesiaaltuäivvmõõžž kueʹssreeis siiskõõzzâst, leša täujja luâšttõõđât samai vuâđđtässa. “Vääʹldet kartt, što koʹst säʹmmla jälste da ǩeäk säʹmmla liâ da mii lij alggmeer.” Čiâssi siiskõʹsse kooll še jeäʹrbi mieʹldd ǩiõl, kulttuur kuõskki vuâđđääʹšš di saǥstõõllâmharjtõõzz.

Škooulkueʹssreeis liâ paʹlǩǩeei tuâj. Oouʹdab kueʹssreiss Kontulast kuâđđji jeäʹrben miõʹlle: “Tõk škooulneeʹǩǩ kuâđđje tok klaʹsse 15 minuutt lââʹssääiʹj ââʹnned kõõččmõõžživuiʹm, ǥu seeʹst leʹjje nuʹt jiânnai kõõččâmnalla, ǥu uʹčteeʹlin õõlǥi pääkkted siʹjjid puõʹtti klassčieʹsse. Mon leʹjjem kuuitâǥ tõʹst samai fiiʹliksest.”